بورس کالای ایران؛ معرفی بازارها، ابزارها و نحوه سرمایه‌گذاری

در مقاله قبلی با مفهوم بورس‌های کالایی و ویژگی‌های اصلی آن‌ها آشنا شدیم. حالا وقت آن رسیده که نگاهی دقیق‌تر به بورس کالای ایران بیندازیم؛ بازاری که می‌تواند فرصت‌های جذابی برای سرمایه‌گذاری و مدیریت منابع مالی در اختیارمان قرار دهد.

تاریخچه بورس کالای ایران

اگر بخواهیم بورس کالای ایران را بهتر بشناسیم، باید کمی به عقب برگردیم. در حال حاضر چهار بورس رسمی در کشور فعالیت می‌کنند:

• بورس اوراق بهادار تهران

• فرابورس ایران

• بورس انرژی ایران

• بورس کالای ایران

اما ماجرا از کجا شروع شد؟ در سال ۱۳۸۲ بورس فلزات ایران به عنوان نخستین بورس کالایی کشور آغاز به کار کرد. یک سال بعد، یعنی در شهریور ۱۳۸۳ بورس کالای کشاورزی نیز فعالیت خود را شروع کرد. به این ترتیب، مدتی در کشور دو بورس کالایی به صورت موازی وجود داشت.

همه‌چیز تا سال ۱۳۸۴ به همین شکل ادامه داشت تا اینکه با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و تصمیم شورای عالی بورس، مقرر شد این دو بورس ادغام شوند. نتیجه این تصمیم ایجاد "بورس کالای ایران" بود؛ بورسی که از ابتدای مهرماه ۱۳۸۶ رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. بورس کالای ایران دارای تالارهایی معاملاتی در تهران و کیش است. جالب است بدانید معاملات صادراتی در تالار کیش انجام می‌گیرد.

این شرکت از مهرماه ۱۳۹۰ وارد بازار پایه فرابورس شد. سپس در سال‌های بعد مسیر ارتقای خود را طی کرد و در نهایت در مهر ۱۴۰۰ به بازار اول، تابلوی اصلی بورس اوراق بهادار تهران منتقل شد. این جابه‌جایی‌ها نشان می‌دهد بورس کالا طی سال‌ها، تجربه و جایگاه ارزشمندی در ساختار اقتصادی کشور پیدا کرده است.

امروز بورس کالا بستری حرفه‌ای برای خرید و فروش انواع محصولات است. از محصولات صنعتی و معدنی گرفته تا محصولات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی و محصولات کشاورزی، همه در این بازار معامله می‌شوند.

معاملات در قالب قراردادهای مختلفی انجام می‌گیرد؛ مثل:

• نقد

• نسیه

• سلف

• کشف پریمیوم

علاوه بر این، ابزارهای نوین مالی هم در بورس کالا جایگاه ویژه‌ای دارند. برای مثال:

• قراردادهای آتی

• قراردادهای اختیار معامله

• گواهی سپرده کالایی

• سلف موازی استاندارد

• صندوق‌های کالایی

بطور کلی سه بازار اصلی فیزیکی، مالی و مشتقه در این بورس قرار دارند که در ادامه به آن پرداخته می شود.

1. بازار فیزیکی

اولین و شاید مهم‌ترین بخش بورس کالای ایران، بازار فیزیکی آن است. همان‌طور که از اسمش پیداست، در این بازار کالاها به صورت واقعی و فیزیکی معامله می‌شوند. یعنی خریدار، کالا را از فروشنده تحویل می‌گیرد و فروشنده هم موظف است محصول را دقیقاً طبق قرارداد تحویل دهد.

در این بازار چهار گروه اصلی کالا وجود دارد:

• محصولات صنعتی و معدنی: مثل میلگرد، شمش فولاد، شمش آلومینیوم

• محصولات پتروشیمی: انواع پلیمرها و مواد شیمیایی

• فرآورده‌های نفتی: قیر و دیگرفرآورده‌ها

• سیمان: انواع سیمان تیپ 2، تیپ 5

البته لیست محصولات فقط به همین‌ها محدود نمی‌شود؛ کالاهای دیگری هم بسته به شرایط، در این بازار عرضه و معامله می‌شوند.

خرید و فروش در بازار فیزیکی با قواعد مشخصی صورت می‌گیرد. همه معاملات از طریق کارگزاری‌ها انجام می‌شوند؛ یعنی خریدار و فروشنده به طور مستقیم معامله نمی‌کنند، بلکه کارگزارها نماینده آن‌ها هستند. نکته مهم این است که بازار فیزیکی مخصوص بازیگران حرفه‌ای و اشخاص حقوقی دارای شرایط فعالیت است و عموم مردم امکان خرید مستقیم از آن را ندارند.

بازار فیزیکی به دو بخش یا همان رینگ تقسیم می‌شود:

• رینگ داخلی: مخصوص کالاهایی است که مقصدشان داخل کشور است.

• رینگ صادراتی: برای کالاهایی است که تنها با هدف صادرات و عرضه در بازار بین‌المللی معامله می‌شوند.

برای هر گروه کالایی، تالار مخصوصی وجود دارد. به عنوان مثال:

• تالار پتروشیمی

• تالار صنعتی

• تالار فرآورده‌های نفتی

• تالار فرعی

این تالارها محل برگزاری جلسات معاملاتی هستند و هر کدام قوانین و زمان‌بندی خاص خودشان را دارند.

2. بازار مالی

اگر بازار فیزیکی بورس کالا محل معامله کالاهای واقعی است، بازار مالی جایی است که سرمایه‌گذاران و سرمایه پذیران به هم می‌رسند. در این بازار ابزارهای متنوعی وجود دارد که هم برای سرمایه‌گذاری جذاب هستند و هم برای تأمین مالی شرکت‌ها.

مهم‌ترین زیر‌بخش‌های بازار مالی بورس کالا عبارتند از:

• گواهی سپرده کالایی

• صندوق‌های کالایی

• اوراق سلف استاندارد

این ابزارها کمک می‌کنند تا بخش‌های مختلف اقتصادی بتوانند با هزینه کمتر و در مقیاس گسترده‌تر تأمین مالی کنند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران هم می‌توانند پرتفوی خود را متنوع‌تر کنند و از فرصت‌های جدید سود ببرند.

2.1. گواهی سپرده کالایی، آینده معاملات آنلاین کالا

در صورتی که گزارش های هفتگی نقره افشان را دنبال کرده باشید، شاید برایتان سوال پیش آمده باشد که گواهی سپرده کالایی دقیقاً چیست؟ به زبان ساده، گواهی سپرده نوعی اوراق بهادار است که نشان‌دهنده مالکیت مقدار مشخصی از یک کالاست. مثلا اگر کسی ۱۰۰۰ واحد گواهی سپرده نقره داشته باشد، در واقع مالک ۱۰۰۰ گرم نقره‌ای است که در یک انبار رسمی و مورد تأیید بورس کالا نگهداری می‌شود.

مزیت اصلی گواهی سپرده این است که امکان سرمایه‌گذاری در کالاهای واقعی را بدون دردسرهای خرید و نگهداری آن‌ها فراهم می‌کند. برای مثال، فردی که در پرتفوی خود سهام و صندوق درآمد ثابت دارد، می‌تواند با خرید گواهی سپرده زعفران، شمش طلا یا نقره هم سود ببرد و هم دارایی‌هایش را متنوع‌تر کند.

پیشنهاد: برای فعالیت در این بخش باید کد بازار مالی دریافت کنید. 

2.2. صندوق کالایی، ابزار جذاب سرمایه گذاری حرفه ای

یکی دیگر از ابزارهای جذاب بازار مالی، صندوق‌های کالایی هستند. صندوق‌ها در بازار سرمایه به‌طور کلی با جمع‌آوری سرمایه‌های خرد، در دارایی‌های مشخصی سرمایه‌گذاری می‌کنند. مثلا صندوق‌های طلا، پول سرمایه‌گذاران را جمع کرده و روی گواهی سپرده شمش طلا یا سکه سرمایه‌گذاری می‌کنند.

مزیت‌های صندوق‌های کالایی:

• مدیریت حرفه‌ای: شما نیاز نیست نگران نوسانات یا تحلیل تخصصی باشید؛ تیم‌های مالی حرفه‌ای این کار را انجام می‌دهند.

• روند مشابه با دارایی پایه: قیمت صندوق‌ها معمولاً متناسب با دارایی پایه خود حرکت می‌کند. برای مثال، اگر طلا در یک روز ۳٪ رشد کند، صندوق‌های طلا هم معمولاً بین 2.۵ تا ۳.۵٪ رشد خواهند کرد.

اخیراً خبرهایی درباره شروع معاملات صندوق‌های چند کالایی منتشر شده است. این صندوق‌ها می‌توانند همزمان روی دارایی‌هایی مثل شمش طلا و نقره سرمایه‌گذاری کنند. تصور کنید در روزهایی که هر دو فلز در حال رشد هستند، چنین صندوقی چه بازدهی جذابی می‌تواند داشته باشد!

3. بازار مشتقه

اگر به دنبال بازاری هستید که هم امکان سودآوری بالا داشته باشد و هم ابزاری برای مدیریت ریسک باشد، باید به بازار مشتقه بورس کالا سر بزنید. ابزارهایی که در این بازار تعریف شده‌اند، عمدتاً با هدف مدیریت نوسانات قیمت طراحی شده‌اند. در واقع، بازار مشتقه همان جایی است که سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از ابزارهای مالی پیشرفته، ریسک خود را پوشش دهند.

دو ابزار اصلی این بازار عبارتند از:

• قرارداد آتی

• قرارداد اختیار معامله 

این ابزارها از متعارف‌ترین روش‌های مدیریت ریسک در بازارهای جهانی هستند و در بورس کالای ایران هم به صورت روزانه و مستمر معامله می‌شوند. نکته جالب اینکه، پشتوانه اصلی معاملات در بازار مشتقه، بازار مالی است و به همین دلیل این دو بازار ارتباط نزدیکی با هم دارند.

3.1. قرارداد آتی

قرارداد آتی توافقی است بین خریدار و فروشنده که بر اساس آن:

• فروشنده تعهد می‌کند در تاریخ مشخص، مقدار معینی از یک کالا را با قیمت توافق‌شده تحویل دهد.

• خریدار هم متعهد می‌شود همان کالا را با همان شرایط خریداری کند.

• برای اینکه هر دو طرف به تعهداتشان پایبند بمانند، مبلغی به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای گذاشته می‌شود. این وجه با تغییر قیمت‌ها به صورت روزانه تعدیل می‌شود.

مهم‌ترین ویژگی‌های قرارداد آتی:

• تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای و حذف ریسک اعتباری

• شفافیت قیمت‌ها به دلیل معامله در بورس

• هزینه پایین معاملات

• امکان استفاده از اهرم مالی برای افزایش قدرت خرید یا فروش

• نقدشوندگی بالا

• معافیت مالیاتی

به همین دلیل، قراردادهای آتی معمولاً بازار ثانویه پررونق و نقدشوندگی بالایی دارند. جالب است بدانید در بسیاری از بورس‌های بزرگ دنیا، قرارداد آتی پرمعامله‌ترین ابزار مالی محسوب می‌شود.

3.2. اختیار معامله

اختیار معامله یکی دیگر از ابزارهای مهم در بازار مشتقه است. در این قرارداد، خریدار با پرداخت مبلغی، حق (نه الزام) خرید یا فروش یک کالا را در تاریخ مشخص به دست می‌آورد.

• اگر اختیار خرید باشد، خریدار می‌تواند در سررسید، کالا را با شرایط قرارداد بخرد.

• اگر اختیار فروش باشد، خریدار می‌تواند همان کالا را با قیمت و شرایط قرارداد بفروشد.

در هر دو حالت، فروشنده قرارداد ملزم به انجام تعهدات است، در حالی که خریدار تنها در صورت تمایل از حق خود استفاده می‌کند.

ویژگی‌های مهم اختیار معامله:

• پوشش ریسک نوسانات قیمت

• برخورداری از خاصیت اهرم

• هزینه پایین معاملات

• امکان اجرای استراتژی‌های متنوع معاملاتی (مثل هجینگ یا کاوردکال)

به زبان ساده، اختیار معامله ابزاری است که به شما حق می‌دهد، اما اجبار نمی‌کند؛ بنابراین انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به قرارداد آتی دارد.

4. جایگاه بازارها در بورس کالا

برای اینکه بهتر متوجه اهمیت بورس کالای ایران شویم، بد نیست نگاهی به آمار معاملات آن بیندازیم. در سال ۱۴۰۳، مجموع ارزش معاملات در بورس کالا حدود ۲,۵۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. اگر بخواهیم این عدد بزرگ را خرد کنیم:

• بازار فیزیکی با ارزش حدود ۱,۹۰۰ همت (هزار میلیارد تومان) بیشترین سهم را داشته است.

• بعد از آن، بازار صندوق‌های کالایی با ۴۶۲ همت در جایگاه دوم قرار گرفته است.

• و در نهایت، بازار گواهی سپرده کالایی با حدود ۱۰۱ همت معاملات را به خود اختصاص داده است.

این آمار نشان می‌دهد که بورس کالا تنها یک بازار تخصصی محدود نیست؛ بلکه بستری بزرگ و جدی برای تأمین مالی و سرمایه‌گذاری در مقیاس ملی است.
جمع بندی

بورس کالای ایران را می‌توان یکی از مهم‌ترین ارکان بازار سرمایه کشور دانست؛ بازاری که در آن کالاهای متنوعی از فلزات و محصولات پتروشیمی گرفته تا فرآورده‌های نفتی و محصولات کشاورزی معامله می‌شوند.

ما در این مقاله با بخش‌های اصلی بورس کالا آشنا شدیم:

• بازار فیزیکی: جایی برای خرید و فروش واقعی کالاها.

• بازار مالی: شامل ابزارهایی مثل گواهی سپرده و صندوق‌های کالایی.

• بازار مشتقه: محلی برای قراردادهای آتی و اختیار معامله، با هدف مدیریت ریسک و کسب سود بیشتر.

آمار سال ۱۴۰۳ هم نشان داد که این بازار نقشی جدی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند و فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران دارد. به زبان ساده، بورس کالا پلی است بین فعالان بازار سرمایه و فعالان صنعت کالایی؛ بازاری شفاف، قانونمند و سرشار از ابزارهای متنوع برای مدیریت ریسک و کسب سود.

امیدواریم که از خوندن این مقاله لذت برده باشید، پیشنهاد می کنیم اگر قصد فعالیت در بازار بورس کالا رو دارین و میخواین از این مسیر نقره خریداری کنید، حتما از طریق این لینک، کد بورس کالای خودتون رو دریافت کنید.

در مسیر سرمایه‌گذاری حرفه‌ای با نقره‌افشان همراه باشید...